Περί φιλίας

Μια ακόμα παγκόσμια μέρα, η μέρα της… φιλίας. Την αναθυμάμαι καθώς διαβάζω στην Le Monde για την φιλία του Gustave Flaubert και της George Sand. «Δεν υπάρχει αληθινή φιλία χωρίς απόλυτη ελευθερία», είναι ο τίτλος του κειμένου. 

Εκείνος, ο Φλωμπέρ, ο συγγραφέας της «Αισθηματικής αγωγής», ο Νορμανδός ερημίτης, ο μισάνθρωπος και γκρινιάρης, συναντάει στις 23 Δεκεμβρίου 1869 την θυελλώδη και ασυμβίβαστη Γεωργία Σάνδη, τη γυναίκα που κυκλοφορεί τον 19ο αιώνα με παντελόνι, που βρίσκεται στα οδοφράγματα της εξέγερσης του 1848, που είναι υπέρ της «κομμουνιστικής δημοκρατίας» και η οποία λέει: «αυτοί οι άθλιοι μπάσταρδοι που κυβερνάνε τον κόσμο βασιλικώ δικαιώματι, κάνουν οτιδήποτε άλλο από το να συντρέχουν αυτούς που υποφέρουν. Απορροφημένοι από τις άνοστες ηδονές τους, διασκεδάζουν με τον ίδιο παιδαριώδη και μικρόψυχο τρόπο, ωσότου η φωνή των λαών γκρεμίσει αυτούς τους θρόνους που μείνανε τόσον καιρό ανάλγητοι μπροστά στον σπαραγμό(...)». (Le Secrιtaire intime, 1834).

Ο Φλωμπέρ όταν συναντάει τη Σάνδη μετατρέπεται σ’ ένα φωτεινό άνθρωπο, αστείο, γελαστό, χαρούμενο.

Μόλις φτάνει, «φιλιόμαστε, δειπνούμε, κουβεντιάζουμε», παίζουμε αραβικές μελωδίες, ο Φλωμπέρ λέει ιστορίες, σημειώνει η Σαντ στο ημερολόγιό της. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, «διασκεδάζει σαν παλαβός» με κουκλοθέατρο και τόμπολα. Την επόμενη μέρα, ήταν αυτός που «μας έκανε να ξεσπάσουμε στα γέλια» παίζοντας τον Άσωτο γιο, αφού διάβασε στους καλεσμένους ένα έργο που μόλις είχε γράψει. Την τελευταία μέρα, ο Φλωμπέρ μεταμφιέζεται σε γυναίκα και ασχολείται με έναν μοντέρνο ισπανικό χορό, την cachucha. «Είναι γκροτέσκο. είμαστε σαν τρελοί», γράφει η Γεωργία Σάνδη.

«Τι γενναίοι και ευγενικοί άνθρωποι που είστε όλοι», έγραψε ο Φλωμπέρ τρεις μέρες αργότερα στην ευχαριστήρια επιστολή του*.

Θέλει «γενναιότητα» η φιλία; Θέλει μόρφωση, απαντούσε η Σάνδη, που πίστευε βαθιά στην αξία της μόρφωσης. Εκτιμούσε και εμπιστευόταν τη γνώση, θεωρώντας ότι αυτή οδηγεί στην ελευθερία και στο σεβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης. Έγραφε: «Ο άνθρωπος δε γεννιέται κακός. Δε γεννιέται ούτε και καλός, όπως το εννοεί ο Ζαν Ζακ Ρουσώ, (...). Ο άνθρωπος γεννιέται με περισσότερο ή λιγότερο δυναμισμό στα πάθη, με περισσότερη ή λιγότερη δυνατότητα να τα καταφέρνει ή όχι στην κοινωνία. Αλλά η μόρφωση μπορεί και οφείλει να τα διορθώνει όλα. Εκεί βρίσκεται το μεγάλο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί: Να βρεθεί η μόρφωση που είναι η κατάλληλη για τον καθένα.(«Mauprat», 1837).

Επανέρχομαι στο θέμα της φιλίας και στον δικό μας Κώστα Αξελό που σχετικοποιούσε τα πάντα: «Η φιλία δεν είναι ποτέ αγνή. Ούτε απαραίτητη, ούτε ενδεχόμενη, υπακούει στο κάλεσμα που απευθύνεται σ' αυτήν και στο οποίο (κάλεσμα) ανταποκρίνεται παραγωγικά, χτίζοντας ένα τρέμον οικοδόμημα», γράφει.

Κι ακόμα «Αναγνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει τέλεια φιλία, γιατί κάθε φιλική σχέση, κάθε συμπάθεια κατά το μάλλον ή ήττον αμοιβαία, παραμένει αμφίσημη, πρέπει να υποστούμε τη δοκιμασία αυτού που μας επισκέπτεται και μας εγκαταλείπει. Αν υποθέσουμε ότι η φιλία έχει κατά κάποιον τρόπο τη θέση της και ότι μπορεί να μας κάνει να γνωρίσουμε κάποιες στιγμές ή μια μεγάλη περίοδο ξαστεριάς, έχει τις ρίζες της και εξακολουθεί την πορεία της μέσα στην αμοιβαία «ιδιοποίηση», χωρίς καμιά έννοια ιδιοκτησίας, του ανθρώπου και του κόσμου.» Η φιλία, λοιπόν, ως "αμοιβαία ιδιοποίηση", ως ανταλλαγή αναγκών, ως αλληλοχρησιμοποίηση; Ή όπως έγραφε ο Μπέκετ: «Μη με αγγίζεις! Μη με ρωτάς!/Μη μου μιλάς! Μείνε μαζί μου!» («Περιμένοντας τον Γκοντό»).

Απέναντι σ’ αυτή την φιλική σχέση αλληλοχρήσης, υπάρχει η αριστοτελική αντίληψη της φιλίας, αυτή που είναι μια αμοιβαία και συνειδητή έκφραση αγάπης: το να επιθυμεί ο ένας το καλό του άλλου και να συγκινείται και ο ένας και ο άλλος από ένα θετικό σημάδι πληρότητας και χαράς που η σχέση αφήνει στην ταυτότητα και των δύο, η φιλική σχέση του Φλωμπέρ και της Γεωργίας Σάνδη...

*Από την εφημερίδα Le Monde