Δικαίωμα στην πόλη, την εποχή της περιφρόνησης*

«...θα συμβεί μια έκρηξη της κοινωνίας και του κράτους εκεί που θα συγκλίνουν τα δύο κινήματα:

 εκείνο που προέρχεται από τους χώρους της εργασίας 

και εμπεριέχει διεκδικήσεις ποιοτικές, αναφορικά με την εργασία 

και την οργάνωσή της, και εκείνο που αφορά τον χώρο, 

δηλαδή την κατοικία, το περιβάλλον κ.λπ…» Ανρί Λεφέβρ

 Η ζωή ως εμπόρευμα, το ζην ως, κατά Χάιντεγκερ, επιχείρηση που διακανονίζεται και εξορθολογίζεται: οι γειτονιές που αδειάζουν από τους κατοίκους για να γεμίσουν τουρίστες –συνήθως της ίδιας ταξικής προέλευσης μ’ εκείνους/ες που διώκονται- συνιστούν τη νέα, εμπεδωμένη, καπιταλιστική πραγματικότητα. Μια ιδιότυπη κοινωνική αντίφαση εμφανίζεται μπρος στα μάτια μας, με τους πολίτες/ισσες να υπάρχουν στους τόπους διαμονής τους σαν αναλώσιμα εμπορεύματα και στους τόπους αναψυχής ως αγοραστές – καταναλωτές.    

Η χειραγωγήσιμη συνείδηση της εργατικής τάξης στον μοντερνισμό, με τον κατακερματισμό των εργαζόμενων, καταργεί επί της ουσίας εκείνο που ο Μαρξ θεωρούσε κινούν της ιστορίας: η επαναστατικότητα, ο πρωτοπόρος ρόλος του μαρξικού προλεταριάτου, που θα άλλαζε τον ρου της ιστορίας, πάει κατά διαόλου. Κάθε δημιουργική συνενέργεια των από κάτω σχεδόν αποκλείεται. Η αντικατάσταση της αλληλεγγύης με τον κοινωνικό αυτοματισμό γίνεται ολοφάνερη από την έλλειψη μαζικών απεργιακών ή άλλων γενικευμένων κινητοποιήσεων των εργαζομένων. Ο ατομισμός στην ηθική της εργασίας υπερέβη προ πολλού κάθε άλλη αρχή.  

Αλλά η κατακερματισμένη εργατική τάξη, από τον/ην καθαριστή/τρια και τον οικοδόμο μέχρι τον/ην δάσκαλο/α και τον γραφιά εξακολουθεί να έχει έναν κοινό τόπο συνεύρεσης: την πόλη και τους δρόμους της. Τα κοινά, που περιλαμβάνουν την κατοικία, τους δημόσιους χώρους, την πρόσβαση στην αναψυχή. Εκεί ο ταξικός χαρακτήρας της κοινωνίας αποκτά νέα ορατότητα. Η οικονομική κυριαρχία στο τοπίο της πόλης, με ακραία καταναλωτική προσέγγιση, αφαιρεί κάθε δυνατότητα συμπερίληψης του συνόλου των πολιτών. Έτσι, χαμηλόμισθοι/ες, μετανάστες/στριες, μισθωτοί και συνταξιούχοι, νέοι και μεγαλύτεροι, χειρώνακτες και διανοούμενοι, ετερότροπες ομάδες, δεν συναντώνται, ως καταπιεσμέν@, στην εργασία τους, συναντώνται, όμως, την ώρα που εξορίζονται από την κατοικία τους.

Οι δραματικές αυξήσεις στα ενοίκια επηρεάζουν ομοιότροπα ιδιωτικούς και δημόσιους υπαλλήλους, μικρομεσαίους επιχειρηματίες, υποαμειβόμενους επιστήμονες, νέους και ηλικιωμένους. Οι, πλασματικές ή όχι, αντιθέσεις εκείνων που δεν ανήκουν στα ψηλά εδώ μπορούν να μετριαστούν προς όφελος μιας άλλου είδους συνοχής που μπορεί να δημιουργήσει δυναμικές αντίστασης.

«Ο σύγχρονος κόσμος παρουσιάζει ένα εντελώς καινούργιο φαινόμενο, την επέκταση των ταξικών αγώνων στον χώρο», επεσήμαινε ήδη από τη δεκαετία του ΄60 ο Ανρί Λεφέβρ. Οι συνδικαλιστικοί αγώνες, για παράδειγμα, παραμερίζονται –μάλλον κακώς- για να δώσουν τη θέση τους σε κινήματα σχετικά με τη συνθήκη διαβίωσης.

Όμως, η κατάκτηση του δικαιώματος στην πόλη σχετίζεται αμέσως με την ανάκτηση του δικαιώματος –υποχρέωσης από τη μεριά της πολιτείας- στη σταθερή εργασία και στους αυξημένους μισθούς.

Στην πραγματικότητα, πρόκειται για το ολιστικό αίτημα της ανάκτησης της ίδιας της ζωής. Μιας ζωής που οι εκμεταλλευτικές σχέσεις περιφρονούν και υφαρπάζουν, μιας ζωής την οποία η βιοπολιτική της καπιταλιστικής ηθικής αφαιρεί από τη βάση της κοινωνικής πυραμίδας.       

Απέναντι σ΄ αυτή την κατάσταση, η πένθιμη εξέλιξη της σύγχρονης αριστεράς, με τις ιδεολογικές ακροβασίες και την ιδιοποίηση του τεχνοκρατισμού της δεξιάς, έχει ως αποτέλεσμα οι πέραν της δεξιάς σχηματισμοί να μην αμφισβητούν το σύστημα, θεωρώντας κάθε ρηξικέλευθη πρόταση απειλητική για την κυβερνητική προοπτική.

Η αριστερή αντιπρόταση για έναν μετασχηματισμένο κόσμο οφείλει να έχει στον πυρήνα της το «κατοικείν»: την κατοικία ως στέγη αλλά και την προσβασιμότητα στα κοινά αγαθά. Να βγάζει από το πλαίσιο των κερδοφόρων πεδίων του κεφαλαίου την, επί πληρωμή, συμμετοχή των πολιτών στην πρόσβαση του νερού, του ρεύματος ή των παρόχων επικοινωνίας –τηλέφωνο, ίντερνετ κ.λπ. Να μεταφέρει στα δημόσια κτίρια φοιτητές, νέους/ες, ευάλωτα στρώματα, να ρίχνει τον σπόρο για να μεταβάλλει εντός της κοινωνίας την αντίληψη περί ιδιοκτησίας.

Τούτο είναι μια υπόθεση που δεν λύνεται με συστημικές ανακατατάξεις. Είναι ο νέος, παγκόσμιος, αντικαπιταλιστικός αγώνας στον οποίο, εντός των πόλεων, συναντιούνται όλες οι δυνάμεις της εργασίας. Με την ελπίδα της αλλαγής να (παρα)μένει στα χέρια των περιφρονημένων, εκείνων που έχουν τις λιγότερες, ή και καμία ελπίδα.

*Ο τίτλος του άρθρου αποτελεί σύμπτυξη τίτλων από δύο δοκίμια του Ανρί Λεφέβρ  

Φωτογραφία, Κατέ Καζάντη