Επιστρέφοντας το 1998 από τη διαμονή του στη Δυτική Όχθη, τη Γάζα και την Ιερουσαλήμ, ο μεγάλος Παλαιστίνιος διανοούμενος Edward W. Saïd έκανε αυτή την αμείλικτη παρατήρηση: Η Παλαιστίνη δεν έχει εξαφανιστεί, αλλά χάνει λίγη από τη γη της κάθε μέρα.
του Edward W. Said*
Μόλις επέστρεψα από δύο ξεχωριστά ταξίδια στην Ιερουσαλήμ και τη Δυτική Όχθη. Έκανα μια ταινία εκεί, την οποία το BBC έχει προγραμματίσει να κυκλοφορήσει στις 10 Μαΐου. Αφορμή είναι η πεντηκοστή επέτειος του Ισραήλ, την οποία εξετάζω από προσωπική και, φυσικά, παλαιστινιακή σκοπιά.
Για μένα, αυτό το γύρισμα του ντοκιμαντέρ στην Παλαιστίνη ήταν μια πλούσια εμπειρία…
Δύο αντιφατικές εντυπώσεις κυριάρχησαν. Και οι δύο είναι συνέπειες του 1948.
Η πρώτη είναι ότι η Παλαιστίνη και οι Παλαιστίνιοι είναι ακόμα εκεί, παρά τις προσπάθειες του Ισραήλ, από την αρχή, να τους ξεφορτωθεί ή να τους καταστήσει πολιτικά ασήμαντους. Λέω με σιγουριά, αποδείξαμε την πλάνη της ισραηλινής πολιτικής: κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι, ως ιδέα, ανάμνηση και συχνά θαμμένη ή αόρατη πραγματικότητα, η Παλαιστίνη και ο λαός της δεν έχουν εξαφανιστεί. Ανεξάρτητα από τη συνεχιζόμενη εχθρότητα του ισραηλινού κατεστημένου προς ό,τι αντιπροσωπεύει η Παλαιστίνη, η ίδια η ύπαρξή μας έχει αποτρέψει την ισραηλινή προσπάθεια να μας εξαφανίσει εντελώς.
Όσο περισσότερο ο κ. Benjamin Netanyahu τυλίγεται με την αντιαραβική ξενοφοβία, τόσο περισσότερο ωθεί τους Παλαιστίνιους να μείνουν σταθεροί και να πολεμήσουν τις αδικίες και τα σκληρά μέτρα του. Αυτό ισχύει κατά μείζονα λόγο για τα εκατομμύρια Ισραηλινο-Παλαιστίνιους, των οποίων ο κύριος εκπρόσωπος στην Κνεσέτ είναι ο αξιόλογος Azmi Bishara, από τον οποίο πήρα μία εκτενή συνέντευξη: αυτό που με εντυπωσίασε ήταν η ευφυΐα και το θάρρος της θέσης του, που δίνει ενέργεια στο νέα γενιά Παλαιστινίων τους οποίους γνώρισα επίσης. Για τον κ. Bishara, όπως και για έναν αυξανόμενο αριθμό Ισραηλινών, η πραγματική μάχη είναι για την ισότητα και τα δικαιώματα των πολιτών, καθώς το Ισραήλ παρουσιάζεται ρητά ως κράτος για τους Εβραίους και όχι για τους μη Εβραίους πολίτες του.
Εν ολίγοις, αντίθετα με την πρόθεσή του, το Ισραήλ, στην πραγματικότητα, ενίσχυσε την παλαιστινιακή παρουσία, μεταξύ άλλων στα μάτια των Εβραίων πολιτών που έχουν χάσει την υπομονή τους με την αιώνια κοντόφθαλμη πολιτική που χτυπά και αποκλείει τους Παλαιστινίους. Όπου κι αν πάμε, είμαστε εκεί, άλλοτε ταπεινοί και σιωπηλοί εργάτες (αυτοί που παραδόξως έχτισαν τις αποικίες), μπάτλερ στα εστιατόρια, μάγειρες και άλλοι, μερικές φορές και εκείνοι που προβάλουν μαζική αντίσταση -όπως στη Χεβρώνα για παράδειγμα- ενάντια στην καταπάτηση της ζωής μας από τους Ισραηλινούς.
Η δεύτερη κυρίαρχη εντύπωση είναι ότι λεπτό με λεπτό, ώρα με την ώρα, χάνουμε όλο και περισσότερη γη από τους Ισραηλινούς. Σχεδόν όλοι οι δρόμοι, όλοι οι παρακαμπτήριοι δρόμοι και όλα τα μικρά χωριά από τα οποία περάσαμε ήταν το σκηνικό μιας καθημερινής τραγωδίας: δημευμένη γη, λεηλατημένα χωράφια, ξεριζωμένα δέντρα και φυτά, ξεριζωμένες σοδειές, κατεστραμμένα σπίτια. Ο Παλαιστίνιος ιδιοκτήτης στέκεται εκεί, ανίκανος να κάνει τίποτα για να σταματήσει την επίθεση, χωρίς καμία βοήθεια από την Αρχή του κ. Γιάσερ Αραφάτ ή την παραμικρή προσοχή από τους πιο τυχερούς συμπολίτες του.
Είναι σημαντικό να μην υποτιμούμε τη ζημιά που προκαλείται με αυτόν τον τρόπο, τη βία που σημαδεύει τη ζωή μας, τις κακοτυχίες που προκύπτουν από αυτήν.
Τίποτα δεν συγκρίνεται με το αίσθημα θλιβερής αδυναμίας που νιώθει κανείς όταν ακούει για έναν άνδρα τριάντα πέντε ετών που, επί δεκαπέντε χρόνια, δούλευε μέρα με τη μέρα στο Ισραήλ, λαθραία, για να εξοικονομήσει χρήματα για να χτίσει ένα μικρό σπίτι για την οικογένειά του και που μια μέρα ανακαλύπτει αυτό το σπίτι ερειπωμένο, κατεδαφισμένο, με ό,τι περιείχε, από μια ισραηλινή μπουλντόζα. Και αν τον ρωτήσετε γιατί -επειδή, τελικά, η γη ήταν δική του- θα μάθετε ότι δεν υπήρχε προειδοποίηση: ένα χαρτί που έστειλε την επόμενη μέρα ένας Ισραηλινός στρατιώτης αναφέρει απλώς ότι ο άνδρας δεν είχε οικοδομική άδεια. Είναι γνωστό ότι οι ισραηλινές αρχές αρνούνται συστηματικά στους Άραβες άδειες για να οικοδομήσουν στη γη τους. Οι Εβραίοι μπορούν να χτίσουν, αλλά οι Παλαιστίνιοι ποτέ. Αυτό είναι απαρτχάιντ, καθαρό και απλό.
Μια μέρα, σταμάτησα στον κεντρικό δρόμο από την Ιερουσαλήμ προς τη Χεβρώνα για να κινηματογραφήσω μια ισραηλινή μπουλντόζα που «οργώνει», υπό την προστασία στρατιωτών, ένα σπαρμένο χωράφι. Περίπου εκατό μέτρα μακριά στέκονταν τέσσερις Παλαιστίνιοι, που έδειχναν συντετριμμένοι και οργισμένοι. Ήταν η γη τους, μου είπαν, καλλιεργημένη από γενιές και γενιές, και τώρα καταστρέφονταν με το πρόσχημα της διαπλάτυνσης ενός ήδη πολύ φαρδύ δρόμου που προοριζόταν για εποίκους. «Γιατί χρειάζονται δρόμο πλάτους 120 μέτρων; Γιατί δεν μπορούν να με αφήσουν να καλλιεργήσω τη γη μου; Πώς θα ταΐσω τα παιδιά μου;», παραπονέθηκε ένας από αυτούς. Τον ρώτησα αν είχαν ενημερωθεί εκ των προτέρων. Όχι, μου απάντησαν, μόλις σήμερα το μάθαμε και όταν φτάσαμε ήταν πολύ αργά. Και σε βοήθησε η Αρχή; Όχι, φυσικά και όχι, ήταν η απάντησή τους. «Αυτοί» δεν είναι ποτέ εκεί όταν τους χρειαζόμαστε.
Έτσι κατευθύνθηκα προς τους Ισραηλινούς στρατιώτες. Στην αρχή αρνήθηκαν να μου μιλήσουν μπροστά σε κάμερα και μικρόφωνο. Αλλά επέμενα και ήμουν τυχερός που βρήκα έναν που φαινόταν ντροπιασμένος από την όλη υπόθεση, αν και ισχυριζόταν ότι υπάκουε σε εντολές. «Καταλαβαίνετε ότι είναι άδικο να παίρνουν τη γη τους από ανυπεράσπιστους αγρότες;» Απάντηση: «Δεν είναι η γη τους. Ανήκει στο κράτος του Ισραήλ.» Του θύμισα ότι, εξήντα χρόνια νωρίτερα, στη Γερμανία είχαν χρησιμοποιηθεί τα ίδια επιχειρήματα εναντίον των Εβραίων. Και τώρα οι Εβραίοι το χρησιμοποιούν εναντίον των Παλαιστινίων. Απομακρύνθηκε, αποφεύγοντας να απαντήσει.
[…]Το ότι τόσοι πολλοί ηγέτες επιτρέπουν στους εαυτούς τους να χτίζουν επιδεικτικές βίλες εν μέσω μιας περιόδου φτώχειας είναι πραγματικά αποτρόπαιο! Για να είναι χρήσιμη, η παλαιστινιακή ηγεσία πρέπει να επιδείξει την ικανότητά της να προσφέρει υπηρεσία και θυσία — ακριβώς τα δύο χαρακτηριστικά που λείπουν από την Αρχή. Αυτό που μου φαινόταν εκπληκτικό ήταν η έλλειψη ενδιαφέροντος για τον λαό: κάθε Παλαιστίνιος είναι μόνος στη δυστυχία του, χωρίς κανένας να του προσφέρει φαγητό, κουβέρτα ή ακόμη και να του πει μια καλή λέξη. Ειλικρινά, οι Παλαιστίνιοι μου φαίνονται ορφανός λαός (σ.σ. να γιατί ανέβηκε η επιρροή της Χαμάς).
Η Ιερουσαλήμ υφίσταται έναν συνεχή εξ-ιουδαϊσμό. Διαιρεμένη και υποκείμενη σε διακρίσεις, η μικρή συμπαγής πόλη στην οποία μεγάλωσα, πριν από πενήντα χρόνια, έχει γίνει μια τεράστια μητρόπολη, που απειλείται από όλες τις πλευρές από τεράστια ακίνητα. Αυτά μαρτυρούν τη δύναμη του Ισραήλ και την ικανότητά του να αλλάζει τον χαρακτήρα της πόλης - περιλαμβάνει την παρενόχληση και την καταπίεση των Αράβων μέχρι να γίνει η ζωή γι’ αυτούς εκεί αφόρητη. Και εδώ αντιλαμβανόμαστε έντονα την ανικανότητα των Παλαιστινίων, σαν να χάθηκε ήδη η μάχη και το μέλλον να είναι προδιαγεγραμμένο.
[…]Δεν είναι μόνο η παλαιστινιακή ηγεσία που απέτυχε στην Ιερουσαλήμ: οι αραβικές χώρες, τα μουσουλμανικά κράτη, ακόμη και ο Χριστιανισμός έχουν επίσης αποτύχει. Οι Παλαιστίνιοι από τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη δεν μπορούν να εισέλθουν στην Ιερουσαλήμ, η οποία είναι αποκλεισμένη από Ισραηλινούς στρατιώτες. Ακόμα ένα απαρτχάιντ.
[…]
Η πιο απροσδόκητη από τις εμπειρίες μου με τους Ισραηλινούς ήταν μια συνέντευξη με τον Daniel Barenboim, τον λαμπρό πιανίστα και μαέστρο που ήρθε να δώσει ένα ρεσιτάλ στην Ιερουσαλήμ τη στιγμή που γυρίζαμε εκεί το ντοκιμαντέρ. Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Αργεντινή, ο Barenboim ήρθε στο Ισραήλ το 1950, σε ηλικία εννέα ετών, όπου έζησε για περίπου οκτώ χρόνια. Τα τελευταία δέκα χρόνια, ενώ παραμένει Ισραηλινός πολίτης, διευθύνει τις ορχήστρες της Κρατικής Όπερας του Βερολίνου και της Κρατικής Όπερας του Σικάγου. Να προσθέσω ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει στενοί φίλοι. Απαντώντας ανοιχτά στις ερωτήσεις μου, είπε ότι λυπάται που τα πενήντα χρόνια του Ισραήλ αντιπροσώπευαν πενήντα χρόνια βασάνων για τον παλαιστινιακό λαό. Τάχθηκε ξεκάθαρα υπέρ ενός παλαιστινιακού κράτους.
Μετά τη συναυλία του, μπροστά στην κατάμεστη αίθουσα, αφιέρωσε το πρώτο του encore στην Παλαιστίνια που τον είχε καλέσει σε δείπνο το προηγούμενο βράδυ. Έμεινα έκπληκτος όταν είδα ότι ολόκληρο το κοινό των Ισραηλινών Εβραίων (αυτή και εγώ ήμασταν οι μόνοι Παλαιστίνιοι) ανταποκρίθηκε στην ευγενική αφιέρωσή του με ενθουσιώδες χειροκρότημα. Σαφώς, μια νέα κοινή γνώμη αρχίζει να αναδύεται, εν μέρει λόγω των υπερβολών του κ. Νετανιάχου, εν μέρει χάρη στην παλαιστινιακή αντίσταση. Βρήκα επίσης εξαιρετικά παρήγορο το γεγονός ότι ένας από τους μεγαλύτερους μουσικούς στον κόσμο προσφέρθηκε να παίξει μπροστά σε Παλαιστίνιους, σε μια χειρονομία συμφιλίωσης που θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερο βάρος από δεκάδες Συμφωνίες του Όσλο.
[…]Παρά τη θλιβερή στιγμή που διανύουμε, μερικές ακτίνες ελπίδας μας επιτρέπουν να δούμε ένα μέλλον που είναι λιγότερο σκοτεινό από ό,τι πιστεύαμε πολλοί από εμάς. Ωστόσο, στο εγγύς μέλλον, δεδομένης της έλλειψης οράματος των Ισραηλινών, των Αμερικανών και των Παλαιστινίων, ένα τρομερό σύννεφο αδικίας και σύγχυσης μπορεί ακόμα να συσκοτίζει τους Αγίους Τόπους.
*https://www.monde-diplomatique.fr/
Ο Edward W. Said ήταν καθηγητής συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Columbia (Ηνωμένες Πολιτείες), συγγραφέας κυρίως του βιβλίου «Οριενταλισμός». Πέθανε τον Σεπτέμβριο του 2003.
**Σκίτσο από εν ψυχρώ δολοφονία Παλαιστίνιου από Ισραηλινό στρατιώτη
