To «Trauma» της δεξιάς και της αριστεράς

Το «New York Magazine»* γράφει πώς το «τραύμα» έχει γίνει κυρίαρχο στον αμερικανικό δημόσιο λόγο. Μια έννοια που οφείλει πολλά στον Bessel van der Kolk, έναν ψυχίατρο του οποίου το «μανιφέστο» γνώρισε εκπληκτική επιτυχία τα τελευταία χρόνια.

Το «Trauma» είναι ο τίτλος στο δεκαπενθήμερο περιοδικό της Νέας Υόρκης και ο υπότιτλος: «Πώς ο συγγραφέας του μπεστ σέλερ The Body Forgets Nothing έκανε το τραύμα… την αγαπημένη διάγνωση των Αμερικανών».

Πίσω από το εξώφυλλο, που θυμίζει τα γραφικά των κουτιών φαρμάκων, το New York Magazine έχει το πορτρέτο του «πιο διάσημου εν ζωή ψυχιάτρου στον κόσμο», του Bessel van der Kolk, συγγραφέα αυτού του βιβλίου (εκδ. Éditions Albin Michel) που είναι στη λίστα των μπεστ σέλερ των New York Times για σχεδόν διακόσιες πενήντα εβδομάδες. 

Ο ψυχίατρος εξηγεί εκεί «ότι το τραύμα αποτελεί έναν ιδιαίτερο τύπο μνήμης». "Οι συνηθισμένες αναμνήσεις είναι αναπαραστάσεις του παρελθόντος που μπορούν να αλλάξουν και να ξεθωριάσουν κατά τη διάρκεια της καθημερινής ζωής, ενώ το τραύμα είναι μια κυριολεκτική εισβολή του παρελθόντος στο παρόν, το οποίο μπορεί να παράγει αποτελέσματα ακόμη και χωρίς να θυμόμαστε".

Μια σχετική διατριβή του για το σύμπτωμα της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD) έγινε όταν ήταν ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Εκείνη την εποχή, ένα κοινωνικό κίνημα ενθάρρυνε τους ανθρώπους να «ανακτήσουν» καταπιεσμένες τραυματικές εμπειρίες, μέσω διαφορετικών τεχνικών και ήταν τόσο επιτυχημένο που πυροδότησε έναν πραγματικό «πολιτιστικό πόλεμο», σύμφωνα με το περιοδικό. Πολλοί άνθρωποι άρχισαν να αναγνωρίζονται ως "τραυματισμένοι", προβάλλοντας κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση με βάση τις «ανακτημένες αναμνήσεις». Πολλοί ψυχολόγοι ερευνητές έχουν εκφράσει αμφιβολίες για την αλήθεια αυτών των αναμνήσεων, πολλές από τις οποίες έχουν ανακατασκευαστεί. Η ίδια η ύπαρξη των «καταπιεσμένων αναμνήσεων» έχει αμφισβητηθεί ευρέως. Μάλιστα το κέντρο θεραπείας και μελέτης του τραύματος στο Χάρβαρντ έκλεισε. Ο Van der Kolk αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο και να βρει άλλη οργάνωση για το Κέντρο «Τραύματος».

Από τότε συνέχισε την έρευνά του πάνω σε διάφορες θεραπείες μέσω του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της EMDR, της θεραπευτικής γιόγκα, της νευροανάδρασης κ.α.. Αν και η δουλειά του υπέστη κριτική στον ακαδημαϊκό τομέα, όπου κατηγορήθηκε για έλλειψη αυστηρότητας, το «τραύμα» άρχισε να γίνεται αντικείμενο δημόσιου ενδιαφέροντος. 

Το βιβλίο του που εκδόθηκε το 2014 γνώρισε σταδιακή άνοδο και ήρθε στο προσκήνιο μόλις το 2018. Κάτι που δεν είναι τυχαίο, σύμφωνα με το New York Magazine. «Δεν είναι ξεκάθαρο πότε, κατά τη διάρκεια των ετών Τραμπ, μεταξύ της καταιγίδας του #MeToo, της αιφνιδιαστικής ενδοσκόπησης των lockdown και της λευκής υπεροχής που ήταν το ψωμί και το βούτυρο των μέσων ενημέρωσης, το τραύμα έγινε το πληθωριστικό νόμισμα στο οποίο παζαρεύουμε τη ζωή μας». Γενικά η έννοια του τραύματος θεωρείται ότι «είναι μια κατάσταση του σώματος, […] που σημαίνει ότι, για να απομακρύνεις τον ασθενή από το παρελθόν, πρέπει να εργαστείς με το σώμα".

Τώρα, όλοι, μέχρι τον πρίγκιπα Χάρι φαίνεται να διεκδικούν τραύματα. Και αν, τη δεκαετία του 1990, το τραύμα το επικαλούνταν οι «φεμινίστριες» ή οι «αντιπολεμικοί ακτιβιστές», σήμερα «η δεξιά θέλει το δικό της μερίδιο» σ’ αυτό, όπως ο τραμπιστής συγγραφέας Γερουσιαστής JD Vance, ο οποίος, στο δικό του μπεστ σέλερ, Hillbilly Élégie (Éditions Globe), επικαλείται τη νευροβιολογική επίδραση του χρόνιου στρες στην οποία υποβλήθηκε όταν ζούσε στα Απαλάχια, καθώς οι αριστερές ελίτ εγκατέλειψαν τους λευκούς ψηφοφόρους της υπαίθρου προς χάριν των φτωχών!

Το τραύμα από την πλευρά της… αριστεράς**

Στο  βιβλίο, The Myth of Normal: Trauma, Illness and Healing in a Toxic Culture, ο Δρ Gabor Maté και ο γιος του Daniel υποστηρίζουν ότι τα πρότυπα κανονικότητας του πολιτισμού μας είναι καταστροφικά για την υγεία των ανθρώπων. Σε μια κοινωνία όπου το κέρδος και τα προσωπικά επιτεύγματα είναι οι υψηλότερες αξίες, τα τραύματα αφθονούν και οι καθημερινοί άνθρωποι αφήνονται να υπομένουν τον πόνο και την ντροπή τους στη σιωπή: «Η μηχανή του καπιταλισμού, που ορίζεται από τη λατρεία του εαυτού, ευδοκιμεί με την καλλιέργεια ψυχολογικών και σωματικών χρόνιων διαταραχών, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, ο διαβήτης, το άγχος, η κατάθλιψη, οι εθισμοί και οι αυτοκτονίες. Επιβραβεύει τα βασικά χαρακτηριστικά των ψυχοπαθών: επιφανειακή γοητεία, μεγαλοπρέπεια και αυτοσυγκέντρωση, ανάγκη για συνεχή διέγερση, τάση για ψέματα, εξαπάτηση και χειραγώγηση και αδυναμία να αισθανθούν τύψεις ή ενοχές. Πολλά από τα δεινά της σύγχρονης κοινωνίας είναι, λέει, φυσικές απαντήσεις σε έναν τοξικό πολιτισμό. «Πάρτε τον εθισμό, κάτι που δεν σχετίζεται μόνο με το ποτό και τα ναρκωτικά, αλλά και με το «σεξ, τον τζόγο, την πορνογραφία, τα extreme sports, τα κινητά τηλέφωνα». Ο εθισμός είναι μια φυσιολογική απάντηση στο τραύμα». Ο εθισμός είναι μια τέτοια δομή του μυαλού που εμποδίζει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τον πόνο τους. Ο πνιγμός στο αλκοόλ ή τα ναρκωτικά τους κάνει να νιώθουν λιγότερο σαν το αβοήθητο παιδί που ήταν κάποτε:  «Στη δουλειά μου, είτε πρόκειται για εθισμούς είτε για χρόνια ασθένεια είτε για ψυχική ασθένεια, το τραύμα είναι πάντα εκεί . Και έχει πολλές, πάρα πολλές σωματικές και ψυχολογικές συνέπειες. Και δυστυχώς, αγνοείται εντελώς στην ιατρική εκπαίδευση. Και βασικά, είτε πρόκειται για υπερκατανάλωση τροφής είτε για εθισμό στην εργασία, είτε για εθισμό στο Διαδίκτυο, είτε για εθισμό στα παιχνίδια, είτε για πορνογραφία είτε για ναρκωτικά ή αλκοόλ, όλα αυτά είναι προσπάθειες να ξεφύγουμε από τον πόνο. Το πρώτο ερώτημα δεν είναι γιατί ο εθισμός, αλλά γιατί ο πόνος. Και αν καταλαβαίνεις γιατί ο πόνος, πρέπει να κοιτάξεις τις ζωές των ανθρώπων. Έτσι, η όλη ιδέα ότι οι εθισμοί είναι μια γενετική ασθένεια είναι απλώς επιστημονική ανοησία. Ή ότι είναι επιλογή είναι ακόμα πιο επιστημονική ανοησία. Κανείς δεν επιλέγει να είναι εθισμένος και κανείς δεν γεννιέται εθισμένος».  

Το τραύμα, υποστηρίζει ο Ματέ, υπάρχει σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και στη συλλογική σφαίρα – αναφέρει τη δίωξη των ιθαγενών του Καναδά και τον επακόλουθο εθισμό, την ασθένεια και την αυτοκτονία, καθώς και την κληρονομιά του ρατσισμού και της δουλείας στις ΗΠΑ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, γράφει, το τραύμα είναι πολλαπλών γενεών: «Μεταβιβάζουμε στους απογόνους μας αυτό που δεν έχουμε επιλύσει στον εαυτό μας». Αν δεν επουλωθεί, το τραύμα «έχει αντίκτυπο στη ζωή…

* www.courrierinternational.com/une/une-du-jour-le-traumatisme-une-obsession-nationale-aux-etats-unis

** Παναγιώτα Ψυχογιού artinews.gr/το-τραύμα-και-η-προσέγγιση-του-γκαμπόρ-ματέ