ΗΠΑ: Οι αιτίες της κρίσης

Αλλεπάλληλοι φόνοι αφροαμερικανών από αστυνομικούς, πέντε αστυνομικοί νεκροί από αφροαμερικανό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες σε κατάσταση εμφυλίου. Ο Μπάρακ Ομπάμα καλεί σε εθνική συμφιλίωση, γιατί αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ είναι ένας πραγματικός εμφύλιος. Αλλά πως είναι δυνατόν στην τεράστια χώρα που εξέλεξε ως πρόεδρο έναν αφροαμερικανό, να κατισχύει ο πιο άγριος ρατσισμός; Ποιες είναι οι αιτίες του άτυπου εμφυλίου; Ο Μπάρακ Ομπάμα, αυτός που σήμερα κάνει έκκληση στην αμερικανική κοινωνία για συμφιλίωση και αυτοσυγκράτηση δεν είναι παρά ένας «λευκασμένος» μαύρος μέσω της περίφημης affirmative action! Της πολιτικής που παρέχει τη δυνατότητα στα καλύτερα μυαλά και τις πιο ισχυρές προσωπικότητες των "μη λευκών" να εισέρχονται στον «κόσμο» των λευκών.

Με άλλα λόγια, η πολιτική της ποσόστωσης του 10% συντηρεί τον ρατσισμό στις ΗΠΑ, όπου η κουλτούρα του προτεσταντικού πουριτανισμού εξισώνει τους αφροαμερικανούς με το έγκλημα αλλά και τη «φτώχεια» με την «αμαρτία», καθώς οι φτωχοί είναι καταδικασμένοι από το... Θεό να παραμείνουν φτωχοί γιατί δεν αντέχουν τους πειρασμούς του πλούτου! Συνεπώς, όχι μόνο οι αφροαμερικανοί αλλά συνολικά οι φτωχοί είναι καταδικασμένοι να κινούνται στο χώρο της «αμαρτίας» και του εγκλήματος. Όλοι οι φτωχοί είναι εγκληματίες!

Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση οι «αποκλεισμένοι» εκθέτουν το μόνο κεφάλαιο που διαθέτουν, το σώμα τους, και η πρωταρχική συσσώρευση δημιουργείται μέσω του εγκλήματος. Βέβαια, εδώ μιλάμε για τους μεμονωμένους φτωχοδιάβολους και όχι για το οργανωμένο έγκλημα, δηλαδή τη μαφία, που απέδειξε ότι η «αμαρτία» είναι πολύ παραγωγική! Είναι η στιγμή κατά την οποία, όπως σημειώνει ο Μαξ Βέμπερ, ο πλούτος στις ΗΠΑ υπερβαίνει τα ηθικά όρια που έθετε ο προτεσταντισμός και «τείνει να συνενωθεί με καθαρά εγκόσμια πάθη, που συχνά του έδιναν το χαρακτήρα ενός «σπορ». Κανένας δεν ξέρει ποιος θα ζει στο κλουβί αυτό στο μέλλον ή εάν στο τέλος αυτής της τρομακτικής εξέλιξης θα προβάλλουν εντελώς νέοι προφήτες, ή θα γίνει μια μεγάλη αναγέννηση παλαιών ιδεών, ή –εάν τίποτε δε γίνει από τα δύο- θα επέλθει μια μηχανοποιημένη απολίθωση, εξωραϊσμένη με ένα είδος σπασμωδικής σοβαροφάνειας. Γιατί στο τελικό στάδιο αυτής της εξέλιξης, θα μπορούσε αληθινά να λεχθεί: ειδικοί δίχως πνεύμα, ηδονιστές δίχως καρδιά∙ το μηδενικό αυτό φαντάζεται ότι πέτυχε ένα επίπεδο πολιτισμού, που δεν υπήρξε πριν ποτέ»!

Μέχρι τώρα και παρά τους κοινωνικούς εμφυλίους μεταξύ των «κάτω», η κρίση στις ΗΠΑ ήταν διαχειρίσιμη λόγω της κοινωνικής κινητικότητας και της κοινωνικής ενσωμάτωσης. Μόνο που τώρα έχουμε μια αντίστροφή πορεία που καθιστά αδύνατη τη διαχείριση της κρίσης. Η προοπτική ανόδου των «κάτω» έχει εκλείψει τελεσίδικα. Επιπλέον, οι συνεχώς διογκούμενες ανισότητες διαλύουν τις «μεσαίες» τάξεις που συμπιέζονται προς τα κάτω, τείνοντας να συναντήσουν μια underclass, που περιλαμβάνει τους νέους αποκλεισμένους. Οι ανισότητες όμως δεν φαίνεται να συνιστούν επαρκή συνθήκη για να συστήσουν το πολιτικό Εμείς των «κάτω». Η ατέρμονη «πληθυντικότητα», άλλως πως η πολυδιάσπαση σε αλληλοσυγκρουόμενες εθνοτικές ομάδες-συμμορίες εμποδίζει τη σύνθεση καθώς είναι αδύνατη η άρση του ναρκισσισμού των μικρών εθνοτικών πολιτισμικών διαφορών. Η Αμερική ως ιδέα που εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο και επιστρέφει ως περηφάνια, συνέχοντας τους Αμερικανούς, όλων των εθνοτήτων, δεν υφίσταται πλέον. Λόγω αποδυνάμωσης της κεντρικής εθνικής κουλτούρας η κουλτούρα της χώρας καταγωγής ενισχύεται. Επιπλέον, η «πληθυντικότητα» ως κεντρική πολιτική αφοπλίζει τους «κάτω» με τον σκόπιμο τονισμό των επί μέρους διαφορών, φθάνοντας μέχρι το σημείο μιας επικίνδυνης πολυδιάσπασης και ενίσχυσης της διάρρηξης του κοινωνικού ιστού.

Οι Αριστεροί νέο-πραγματιστές, όπως ο Ρόρτυ, αναζητούν εδώ και καιρό μια «νέα (κεντρομόλο) εμπνέουσα αξία» που θα αναζωογονήσει τον αμερικανικό πατριωτισμό και θα συνέξει και πάλι την αμερικάνικη κοινωνία συνολικά. Ας ελπίσουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί μ' έναν νέο μεγάλο πόλεμο. Για άλλους, τους συντηρητικούς και τους φονταμενταλιστές, το πρόβλημα είναι δημογραφικό και πολιτιστικό! Το πρόβλημα είναι, δηλαδή, οι ισπανόφωνοι και οι αφροαμερικανοί μετανάστες και ο κίνδυνος της απώλειας της κυριαρχίας των WASP’s. Σε κάθε περίπτωση, το φαινομενικά παράδοξο είναι πως η γενικευμένη αμφισβήτηση της ευρω-αμερικανικής ηγεμονίας των WASPs από τις διάφορες μη ευρωπαϊκές εθνότητες των ΗΠΑ (αφρο-αμερικανοί και ισπανόφωνοι) οδηγεί στη συνολική απόρριψη των ευρωπαϊκών οικουμενικών αξιών! Οι ευρωπαίοι που εποίκισαν την βόρεια Αμερική ταυτίζονται πλέον στα μάτια των Αμερικανών με τους ευρωπαίους που αποίκισαν τη λατινική και τη νότια Αμερική με τον πιο άγριο τρόπο.

Ο Άρθουρ Σλέσινγκερ έχει μιλήσει για τον κίνδυνο «βαλκανοποίησης» των ΗΠΑ, ενώ ο Σάμουελ Χάντινγκτον έχει πει πως παρακολουθούμε την «αποδυτικοποίηση» της Αμερικής. Ο φόβος αλλοίωσης της αμερικανικής ταυτότητας συνιστά την κρίση της. Γιατί οι φόβοι είναι οι φόβοι των λευκών αγγλοσαξόνων προτεσταντών (WASPs), που σήμερα απειλούνται από τη δημογραφική τανάλια των αφροαμερικανών και των ασιατών από το ένα μέρος και των ισπανόφωνων μεταναστών από το άλλο. Η απειλή, για την ώρα τουλάχιστον, δεν είναι μόνο πολιτιστική αλλά και πολιτική αφού η ομαδική εγκατάσταση των ισπανόφωνων μεταναστών σε συγκεκριμένες πολιτείες επηρεάζει καθοριστικά τα αποτελέσματα της εκλογικής διαδικασίας, αλλά και πολιτιστική αφού μια ισπανόφωνη καθολική κουλτούρα απειλεί την αγγλοσαξονική των προτεσταντών βόρειο-αμερικανών.

Σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ παραμένουν ένα έθνος πολιτικό κατά «συμπερίληψη» (ανοιχτότητα-ανεκτικότητα) και εθνικό μέσω μιας σειράς αποκλεισμών (κλειστό). Συγκεκριμένα, η αμερικανική εθνική ταυτότητα και συνοχή δημιουργήθηκε ως ετεροκαθορισμός μέσω μιας διαρκούς εφεύρεσης αντιπάλων –εσωτερικών και εξωτερικών- αλλά και μέσω της αρχής του καλύτερου συνδυασμού των διαφόρων κόσμων. Αυτή η διαλεκτική του «ανοικτού-κλειστού», η διαλεκτική ή το σύνδρομο του στρειδιού αποτυπώθηκε πολιτικο-ιδεολογικά στη φαινομενική σύγκρουση των πολιτικών του εσωστρεφούς απομονωτισμού (φόβοι αλλοίωσης της αμερικανικής ταυτότητας) και της εξωστρεφούς τάσης για παγκόσμια ηγεμονία. Δεν είναι τυχαίο ότι ένας πόλεμος, όπως αυτός στο Βιετνάμ, ενδεχομένως και του Ιράκ, είχε εσωτερικές αιτίες. Το ίδιο ισχύει για το νέο μεγάλο εχθρό, που ενώ στην πραγματικότητα είναι η Κίνα, σε συμβολικό επίπεδο είναι ο Πούτιν.

Η σημερινή κρίση των ΗΠΑ μοιάζει να συνδέεται με τον χαρακτήρα ενός έθνους που αιωρείται μεταξύ του πλουραλιστικού και πολυπολιτιστικού του πόλου και του πόλου της έκφρασης μιας ενιαίας και μονοσήμαντης εθνικής ταυτότητας. Αυτή η κρίση δεν ήταν ποτέ μοιραία αφού ήταν πάντα διαχειρίσιμη εκ των «άνω». Μάλιστα, ήταν πάντα και εξακολουθεί να είναι ένα μέσο των «πάνω» για να μεταθέτουν την κρίση στην περιφέρεια, αναπαράγοντας τις «εμφύλιες» αντιπαραθέσεις των κάτω σε δευτερεύοντα ζητήματα. Σήμερα, η τακτική της πολυδιάσπασης των «κάτω» που εφαρμόζεται στο εσωτερικό των ΗΠΑ, εφαρμόζεται και στο διεθνές πεδίο μέσω της πολιτικής της λεγόμενης «αποσυσσωμάτωσης». Αλλά η «αποσυσσωμάτωση» είναι ο ένας πόλος της στρατηγικής του χάους, ο άλλος πόλος είναι η ανασυσσωμάτωση, δηλαδή η ανασύνθεση, ο συνδυασμός των διαλυμένων στοιχείων με τρόπο που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Με άλλα λόγια, ό,τι απειλεί, διαλύεται και ξαναγίνεται με τρόπο που θα το καθιστά ακίνδυνο ή ωφέλιμο για τα συμφέροντα των «πάνω» τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ όσο και στο εξωτερικό. Αυτή είναι η στρατηγική του χάους ( Homo Americanus, εκδόσεις Καστανιώτη), που επιβάλεται τόσο εντός όσο και εκτός των ΗΠΑ.