Ο νάρκισσος που μισούμε να αγαπούμε

Ναρκισσισμός! Λέξη αρνητικά φορτισμένη, ενοχική, σχεδόν αποδιοπομπαία. Και πώς να μην είναι, όταν ο πρώτος «διδάξας» και νονός, ο αρχαίος Νάρκισσος, νέος ευειδής αλλά και ανασφαλής, κατακρημνίστηκε στα έγκατα της λίμνης, «τραβηγμένος» εκεί, από την ίδια του την εικόνα!

Ακολούθησε το «προπατορικό αμάρτημα» του Χριστιανισμού, που με βία σχεδόν απεμπόλησε τον έρωτα προς το σώμα προς όφελος μιας αγνής ψυχής. Μετά το Μεσαίωνα  και τις μάγισσές του -στην πυρά και αυτές-, ακολούθησε επιτέλους και η Αναγέννηση που η ανάσα των τεχνών της, έδωσε ένα μερίδιο λατρείας και στην ομορφιά του σώματος. Προτεσταντική ηθική στη συνέχεια, το –μπερούφ (εργασία ως αυτοσκοπός) πάνω απ’ όλα-, και ύστερα, ο σύγχρονος κόσμος με την τεχνολογία του, όπου το σώμα –και για εμπορικούς λόγους βεβαίως- αποθεώνεται με ένα τρόπο, φορές-φορές παγανιστικό!

Στα απολύτως πρόσφατα δικά μας χρόνια, όπου οι σέλφι στο διαδίκτυο δίνουν και παίρνουν, το σύνδρομο της αυτο-ενοχής που τις συνοδεύει επίσης, καλά κρατεί. Στον έρμο τον ναρκισσισμό της στιγμής έχει αποδοθεί τέτοιο ειδικό βάρος που κανείς δεν θέλει τη ρετσινιά του. «Μια τυχαία φωτογραφία ήταν!», είναι πολύ προτιμότερο, από το να πει κανείς, η -κυρίως- καμία: «Σήμερα ένιωθα σέξυ και επιθυμητή -ή και απλώς χαρούμενη- και είπα να με απαθανατίσω!

Η αλήθεια είναι πως τώρα παρά ποτέ η εικόνα προσφέρεται, όχι μόνο για τα δικά μας μάτια, αλλά κυρίως -και εδώ είναι το «ζουμί»-, για τα μάτια των άλλων. Η βίωση του εαυτού, μέσα από το βλέμμα του άλλου, δεν είναι εφεύρεση ούτε του έφηβου, oύτε του ενηλίκου. Γι’ αυτό ας ηρεμήσουμε αδέρφια. Το βρέφος είναι ο πρώτος διδάξας, που μέσα από τα μάτια του καταδικού του «άλλου», της μητέρας του δηλαδή, βλέπει τον εαυτό του. Και μάλιστα -κι αυτό είναι το σημαντικότερο!- ανάλογα το βλέμμα που εισπράττει, αποδοχής ή απόρριψης, διαμορφώνει στη συνέχεια και την προσωπικότητά του.(Lacan «Στάδιο του καθρέφτη», αλλά και άλλοι).

Εν κατακλείδι και για να βάλλουμε τα πράγματα στη θέση που ανήκουν: Άλλο νάρκισσος, και άλλο ναρκισσιστική προσωπικότητα! Νάρκισσοι -κατά κάποιο τρόπο!-, έχουμε γεννηθεί όλοι- για τους λόγους που εξήγησα-, και με την έννοια ότι ως άνθρωποι, προσλαμβάνουμε την αυτοεικόνα μας και μέσω του βλέμματος των άλλων! Της μητέρας αρχικά, των γονιών ειδικότερα, του δασκάλου, των φίλων, του εραστή, του συντρόφου στη συνέχεια! Και βεβαίως και του καθρέφτη μας. Με αυτή την έννοια είναι  ωραίο,  ανθρώπινο και κατανοητό, κάποιος να παρουσιάζει ναρκισσιστικά στοιχεία.

Η ναρκισσιστική προσωπικότητα όμως είναι κάτι βαθύτερο και πολυπλοκότερο. Διαφέρει από το να είναι κανείς νάρκισσος,  και ποσοτικά και ποιοτικά. Ο νάρκισσος βιώνει εαυτόν αποκλειστικά και μόνο μέσω του σημαντικού «άλλου», θεωρώντας ταυτόχρονα το άτομό του ως το επίκεντρο της προσοχής, της αγάπης, του θαυμασμού, και του ενδιαφέροντος του… σύμπαντος! Ο νάρκισσος, όταν χάνει το βλέμμα του άλλου, δεν υφίσταται. Εκεί έγκειται η τεράστια διαφορά από αυτόν που  αγαπά και θαυμάζει εαυτόν, «προσφέροντάς τον», και καμιά φορά και σε κοινή θέαση.

Φυσικά και η Λογοτεχνία, δεν έχει μείνει ασυγκίνητη στο θέμα. Ο Ντόριαν Γκρέυ, το αριστούργημα -κατά την άποψή μου- του Όσκαρ Ουάιλντ  -και το μοναδικό-  αυτόν ακριβώς τον εγκλωβισμό του Ντόριαν στην αυτοεικόνα του διαπραγματεύεται! Ο Ντόριαν –ως άλλος Φάουστ-  συμφωνεί να παραμένει ο ίδιος εσαεί νέος και όμορφος, ενώ συγχρόνως και αντί γι’ αυτόν, να γερνά το υπέροχο πορτρέτο της νεανικής του ηλικίας. Θα αντέξει όμως τελικά, το γήρας, την ασχήμια, τον εκφυλισμό, της αυτοεικόνας του; Και μήπως άραγε το πολυμίσητο γήρας, δεν εκπροσωπεί κατά κάποιο τρόπο, και μια σύγχρονη σπατάλη και ξόδεμα ψυχής, όταν έρχεται σταδιακά με άσχημο τρόπο; Μήπως τελικά γερνούν όμορφα, μόνο  οι άνθρωποι που ταχτοποιούν παράλληλα με το σώμα τους και το μυαλό τους σε αυτή τη ζωή, από κείνους που νοιάζονται αποκλειστικά για την αυτοεικόνα τους;

Αυτό το παραπάνω ακριβώς –κατά την άποψή μου πάλι- μπορεί να εισπράξει κάποιος και από το αριστούργημα του Γκαίτε, τον Φάουστ. Δεν νικά τελικά ο Μεφιστοφελής(διάβολος), το στοίχημα με τον απεμπολήσαντα το γήρας, έναντι της ψυχής του(ή της ποιότητας της ζωής του -λέω εγώ!-),Φάουστ, -γιατί ο Γκαίτε αφήνει μάλλον στον αναγνώστη το τελικό συμπέρασμα-. Στο τέλος νικά η ΕΠΙΛΟΓΗ. Και πιστεύω εδώ αξίζει κάποιος να εστιάζει πάντα. Στο να επιλέγει να ζει «έτσι», ή αλλιώς! Εν πλήρει συνειδήσει. Και προπάντων να αποδέχεται τις συνέπειές της οποιασδήποτε επιλογής του, και όχι να τις επιρρίπτει στους άλλους,(ακριβώς αυτό κάνουν οι ναρκισσιστικές προσωπικότητες). Αυτό δεν είναι ναρκισσισμός. Είναι πληρότητα και αυτογνωσία.